آيا تراپي براي سالمندان فايده دارد

چون بسياري از آنها باورهاي تثبيت‌شده دارند و به راحتي تحت تأثير گفت‌وگو با روان‌درمانگر قرار نمي‌گيرند.
تمرکزشان پايين است، ممکن است نيم ساعت از جلسه گذشته باشد اما هنوز ذهنشان درگير جمله اول تراپيست باشد. آنها بيشتر تمايل دارند عقايد خود را تحميل کنند و کمتر گوش مي‌دهند. البته والدين سالمند مسن‌تر – مثلا بالاي 70 سال – بيشتر اين گونه‌اند.
افسردگي در سالمندان، يکي از پديده‌هايي است که نه ‌تنها بر کيفيت زندگي خود آنها اثر مي‌گذارد، بلکه بر کلش مناسبات خانوادگي هم سايه مي‌اندازد. طبق آمارهاي رسمي 15 درصد افراد بالاي 60 سال درگيرِ حداقل يکي از اختلالات رواني هستند و از اين تعداد تنها 2 نفر از هر 3 نفر تحت درمان قرار مي‌گيرند.
يکي از دلايلي که سالمندان براي کنترل افسردگي خود مراجعه نمي‌کنند، عدم انعطاف‌پذيري آنها دربرابر تراپيست است. دکتر محمد گراوندنيا، روان‌شناس و مشاور به اين نکته مهم اشاره مي‌کند که سالمندان به خصوص سالمندان بالاي 70 سال تراپي را قبول ندارند و دربرابر مراجعه به روانپزشک و دارودرماني هم اغلب مقاومت دارند. در اين گفتگو درباره دلايل افسردگي سالمندان و راهکارهاي درمان آنها صحبت کرده‌ايم.
آيا افسردگي والدين سالمند با افسردگي بقيه متفاوت است؟
افسردگي طبق آخرين تعريف‌ها (سال 2024)، يک اختلال رواني است که با احساس نااميدي، کاهش انرژي، بي‌علاقگي نسبت به فعاليت‌هاي سابق، اختلال خواب و اشتها، افکار منفي و کاهش عملکرد همراه است. اين مجموعه علائم اساس تست افسردگي را تشکيل مي‌دهد. در مورد والدين سالمند، مسئله فقط خود فرد نيست. افسردگي والدين سالمند بر روابط خانوادگي هم تأثير مستقيم مي‌گذارد.
آيا تراپي در درمان افسردگي سالمندان تاثير دارد؟
تراپي براي سالمندان غالباً اثربخشي محدودي دارد. چون بسياري از آنها باورهاي تثبيت‌شده دارند و به راحتي تحت تأثير گفت‌وگو با روان‌درمانگر قرار نمي‌گيرند. تمرکزشان پايين است، ممکن است نيم ساعت از جلسه گذشته باشد اما هنوز ذهنشان درگير جمله اول تراپيست باشد. آنها بيشتر تمايل دارند عقايد خود را تحميل کنند و کمتر گوش مي‌دهند. البته والدين سالمند مسن‌تر – مثلا بالاي 70 سال – بيشتر اين گونه‌اند. والدين سالمند ميانسال يعني زير 70 سال بيشتر پذيراي درمان هستند. بنابراين سالمندان افسرده اغلب به دارودرماني نياز دارند. نه تراپي. در اين ميان، مشاوره دادن به اطرافيان براي مراقبت رواني از والدين‌شان، اهميت بيشتري دارد. تا مشاوره دادن به خود سالمند.
افسردگي والدين سالمند چه تأثيري مي‌تواند بر خانواده بگذارد؟
در درجه اول، تنش و نارضايتي در خانواده ايجاد مي‌شود. اين والدين اغلب در فعاليت‌هاي خانوادگي شرکت نمي‌کنند. سفر، مهماني يا حتي شنيدن موسيقي را نمي‌پذيرند چون انرژي‌شان پايين است. به تدريج، ارتباط عاطفي با فرزندان و نوه‌ها نيز قطع مي‌شود. حاضر نيستند از نوه‌ها نگهداري کنند، زود خسته مي‌شوند و تقاضا مي‌کنند که بچه را زودتر ببرند. گاهي پرخاشگري مي‌کنند، به‌ويژه نسبت به نوه‌هاي خردسال، و حوصله ندارند.البته بسياري از آنها نمي‌دانند که افسرده‌اند و فکر مي‌کنند رفتارشان کاملاً طبيعي است.اصلا يکي از دعواهاي زوج‌هاي سالمند در حله مساله و تصميم‌گيري است. مثلاً براي کار ساده‌اي مثل جابه‌جا کردن يک وسيله خانه، بين‌شان بحث و مشاجره درمي‌گيرد. البته يکي از دلايل روان‌شناختي اين مسئله، کم‌شنوايي يکي از آنها است. چون حرف همديگر را به درستي نمي‌شنوند و دچار سوءتفاهم مي‌شوند. حتي گفته مي‌شود که اختلال پارانوئيد به دليل کم‌شنوايي در سالمندان رايج است. چون درست نمي‌شنوند و تصور مي‌کنند که ديگران دارند عليه آنها توطئه مي‌کنند. البته اين مشکل در سالمندان بالاي ?? سال شايع‌تر است.
ويژگي‌هاي رواني سالمندان افسرده چيست؟
سالمندان افسرده معمولا نسبت به همه چيز بي‌تفاوت مي‌شوند. مثلا ممکن است در مواجهه با بحران‌هايي مثل طلاق فرزندشان بگويند: »به من چه؟« درحالي‌که والديني که سلامت روان دارند، پيگير مسائل فرزندان‌شان هستند، حساسيت نشان مي‌دهند و پاسخگو هستند. يکي ديگر از تبعات بارز افسردگي در اين گروه، تک‌بعدي شدن و عدم پذيرش همفکري است. مثلاً وقتي به آنها گفته مي‌شود نمک نخور، براي فشار خونت مضر است، مي‌گويند: »مي‌خورم، مي‌خوام بميرم.« علاوه بر اين، آنها فعاليت‌هاي فرزندان را دائم قضاوت منفي و ارزيابي منفي مي‌کنند، ارتباطات اجتماعي را نمي‌پذيرند، منزوي مي‌شوند، الگوي خواب و بيداري‌شان کاملاً نامنظم مي‌شود. مثلاً ساعت 7 صبح صبحانه مي‌خورند و 9 شب مي‌خوابند. اين موضوع يکي از دلايل اصلي اختلافات است و ممکن است براي فرزند نوه‌اي که در خانه آنها است، آزاردهنده باشد.
اصلا چرا والدين سالمند افسرده مي‌شوند؟
دلايل زيادي دارد؛ مثلا يک دليلش بازنشستگي و محدود شدن شبکه اجتماعي است. طبق برخي نظريه‌ها، پيري از جايي آغاز مي‌شود که فرد غيرفعال مي‌شود، نه از عدد سن. ضعف جسماني هم يکي از دلايل افسردگي آنها است و باعث مي‌شود که روابط خانوادگي محدود شود. دليل مهم ديگر، حس تنهايي مطلق است. نظريه »آشيانه خالي« به اين مسئله اشاره دارد. وقتي فرزندان ازدواج يا مستقل مي‌شوند و خانه کاملا خالي مي‌شود، والدين دچار افسردگي مي‌شوند. از سوي ديگر، اختلال در جذب ويتامين‌ها به‌ويژه ويتامين دي و مواد معدني مي‌تواند موجب افسردگي و تشديد آن در سالمندان شود.
چه راهکارهايي براي مقابله با افسردگي در والدين سالمند پيشنهاد مي‌کنيد؟
يکي از اقدامات مهم، فعال‌سازي شبکه‌هاي اجتماعي است. مثلاً بچه‌ها به جاي اينکه با هم به ديدن والدين بروند، نوبتي و جداگانه بروند تا ارتباطات مداوم‌تر برقرار شود و يکباره به مدت طولاني تنها نشوند. ارتباط با همسايه‌ها، رفتن به پارک و شطرنج با همسالان يا گفتگو با آنها يا رفتن به مسجد محل هم مؤثر است. البته سالمندان مسن‌تر نمي‌توانند اين کارها را بکنند. اما حتي اگر فقط تا جلوي خانه بروند و ساعتي روي صندلي بنشينند، همين هم به حفظ ارتباط‌شان با جامعه کمک مي‌کند.
نکته خيلي مهم اين است که ما بايد شبکه‌سازي کوچه، محله و زيست‌بوم آنها در 20 سال آخر زندگي‌شان را ثابت نگه داريم و تغيير ندهيم. چون تغيير در ساختار زيست‌بوم يا زيست‌محيطي مي‌تواند آنها را افسرده کند.
اگر هيچ راهي براي بهبود وضعيت افسردگي والدين سالمند نبود، چه بايد کرد؟
اگر راهکارهاي موجود جواب نداد؛ مثلا والد سالمند حاضر نشد از خانه بيرون بيايد، مهماني برود، در جمع شرکت کند، مسافرت بيايد و ...، بايد دارودرمانيتحت نظر روانپزشک شروع شود. البته چون سالمندان معمولاً داروهاي مختلفي مصرف مي‌کنند و داروهاي روان‌پزشکي هم اغلب خواب‌آورند، دارودرماني بايد آخرين راه باشد. درضمن سالمندان عمدتا به ‌راحتي نمي‌پذيرند که به روانپزشک مراجعه کنند. در اين شرايط، مي‌توان با بهانه‌هايي مثل مراجعه براي درد معده يا تجويز قرص اشتها، آنها را نزد پزشک برد.
چه نکاتي در زندگي روزمره مي‌تواند مانع تشديد افسردگي در والدين سالمند شود؟
تا جايي که ممکن است نبايد در زيست‌بوم و فضاي ذهني سالمندان – به‌ويژه بالاي 70 سال – دخالت کنيم. نبايد جلوي آنها درباره مرگ، ارث يا بحرآنهاي زندگي صحبت کرد. چون آنها خودشان دائما درگير مرگ‌انديشي هستند و با شنيدن اين مسائل، دچار اضطراب مي‌شوند. داشتن فعاليت فيزيکي، هرچند اندک، مثل رسيدگي به باغچه يا آبياري گلدآنها ضروري است. چراکه يکي از دلايل افسردگي، اختلال در گردش خون است. ديدن سريال، حفظ ريتم روزانه و در جريان بودن با امور زندگي هم خيلي مؤثر است. افسردگي زماني شدت مي‌گيرد که سالمند از زندگي و اجتماع دور بماند.
جمع‌بندي شما از اهميت توجه به افسردگي سالمندان چيست؟
به گزارش امانت به نقل از سلامت نيوز،افسردگي والدين سالمند فقط يک بيماري فردي نيست؛ پيامدهاي خانوادگي و اجتماعي دارد. اگر به‌موقع شناسايي و مديريت نشود، به قطع ارتباطات عاطفي، انزوا و کاهش کيفيت زندگي کل خانواده منجر مي‌شود. توجه خانواده، تنظيم شبکه‌هاي ارتباطي، فعال‌سازي سبک زندگي و در موارد ضروري، مداخله تخصصي، مهم‌ترين ابزارهاي مقابله با اين اختلال هستند.